Pięćdziesiąt twarzy Greya to światowy bestseler, którym część czytelników zachwyca się. Jednak zanim został wydany był po prostu powieścią fanowską (fanfiction lub fanfikcją) bazującą na sadze Zmierzch. Jednak czym konkretnie jest fanfikcja?

Kon – Pro

Wraz z rozwojem technologicznym, a co za tym idzie skracaniem odległości pomiędzy odbiorcami tekstów kultury zawiązały się społeczności wiedzy, zwane również zbiorową inteligencją. Tworzą się one wokół wspólnych zainteresowań intelektualnych, ich członkowie pracują, by stworzyć wspólnie nową wiedzę w realiach gdzie brak tradycyjnych ekspertów. Przykładem takich działań jest tworzenie różnego rodzaju wiki. Ich uczestnicy sami gromadzą wiedzę z konkretnych uniwersów (np. z sagi Zmierzch lub serii Harry Potter), by przekazywać ją innym czytelnikom. Zjawiska te opisuje również termin kultury uczestnictwa. Odbiorca/konsument mediów zaczyna być aktywny, nie tylko ogląda lub czyta dany tekst kultury. Również bazuje na nim, by tworzyć własne opowieści, mitologie, kanony. W taki sposób część fanów staje się prosumentami, czyli ludźmi którzy sami wytwarzają teksty kultury.

Fanem być

Fanem może być każdy, w stopniu powierzchownym (znam określoną sagę, lubię ją i na tym koniec) lub zaawansowanym. Ten ostatni określa sposób funkcjonowania w społeczności fanów, które tak naprawdę jest stylem życia. Pierwsze nasuwające się skojarzenia przy próbie definiowaniu fandomu to posiadanie znajomych, którzy interesują się tym samym, w internecie oraz poza nim. Jeżdżenie na konwenty. Później kolekcjonowanie dóbr przypominających świat z danej sagi (figurki bohaterów, różdżki, miecze świetle, przypinki z postaciami, etc). Są to działania zewnętrzne, które można od razu zauważyć.

Czy można być w fandomie w inny sposób? Oczywiście, jednak są one w większości tylko w internecie i w czterech ścianach pokoju. To analizowanie interesujących fana tekstów kultury, czyli wzięcie pod lupę symboliki tekstu, zachowań, gestów i wypowiedzi bohaterów. Jak łączą się one z poprzednimi częściami historii. Nazywa się to metaanaliza, w skrócie metą, czyli analizowanie dostępnych danych. Wykorzystywane są przeważnie przy aktualnie emitowanych serialach, w których widzowie czekają na dalszy bieg wydarzeń, a fani tworzą mety, które mają przybliżyć zakończenie (czyli przybliżyć lub znać finał zanim zostanie wyemitowany ostatni docinek).

Jednak to, co jest przedmiotem tego artykuły, to twórczość fanowska. Obok fanartów, fanowskich grafik, najbardziej popularnym przedsięwzięciem jest pisanie fanfictów, czyli powieści fanowskich.

Technicznie

Fanfiction powstały już wcześniej. Najlepszym i najbardziej oczywistym przejawem są pisane opowieści fanów bazujące na perypetiach Sherlocka Holmesa, stworzonego przez Artura Conan Doyla. Natomiast w 1913 r. została wydana książka Sybili G. Brinton pt. Old Friends and New Fancies: An Imaginary Sequel to the Novels of Jane Austen, w której główne bohaterki z książek Jane Austen są przyjaciółkami. Później, w 1960 r. fani Star Treka wydawali magazyn fanowski (fanzines), w których ukazywały się fanficki z tego uniwersum.

Jednak dostęp oraz możliwość do pisania i udostępniania tekstu innym fanów nastąpiło po powstaniu sieci WWW, a przede wszystkim wraz ze stworzeniem anglojęzycznych portali FanFiction.net oraz Archive of Our Own. Obecnie na tych stronach, będących zbiorem fanficków z różnych uniwersów, można publikować i czytać opowieści w każdym języku, nawet po polsku. Portale oferują różne kategorie: Anime/Manga, Książki, Kreskówki, Komiksy, Gry, Różne, Filmy, Przedstawienia/Musicale, Seriale telewizyjne. Obecnie autorzy-amatorzy publikują również na platformie mikroblogowiej – Tumblr.com.

Jednak w Polsce miejscem do dzielenia się takimi historiami jest blogosfera. Początkowo blogi były stwarzane na blog.onet.pl, obecnie na blogspot.com. Co ciekawe, wraz ze stwarzaniem polskich fanfickowych blogów powstało wiele amatorskich szabloniarni oferujących szaty graficzne, czyli internetowe okładki.

W Japonii wykształciła się jeszcze jedna forma fanfickji, zwana doujinshi. Jest to połączenie słowa i obrazu, ponieważ są to krótkie komiksy. W przypadku bazowania na uniwersum z konkretnej serii mangi (komiksu japońskiego) doujinshi jest jakby jej przedłużeniem. Jednak, co warto zauważyć, doujiny są przez ich autorów sprzedawane.

Gdybanie

Człowiek od zarania dziejów żyje opowieściami i potrzebuje ich. Dotyczy to również tekstów z popkultury,o których badacze mówią, że te „czytadła” są o tym, o czym chcą czytać ich odbiorcy. One uporządkowują świat, nadają sens życiu. Jednak fanfiction jest o tyle bliższe, że tworzą je przede wszystkim zwykli ludzie. Fanfiction w najprostszej definicji to utwory pisane na podstawie popularnych książek, filmów, seriali, komiksów i gier, za które autor nie pobiera wynagrodzenia. Dla autora fanfikcji saga nie posiada kompozycji zamkniętej. Ona zawsze jest otwarta. Polega to na pisaniu własnych prequeli, sequeli, zmienianiu kanonu na fanon (fan + kanon), często określane jako AU (Alternative Univers – Alternatywna Rzeczywistość). Kojarzeniu w pary osób, które w oficjalnych wersjach nie miały ze sobą wiele wspólnego (jest to określane jako shipping, paring, czyli łączenie) lub spajanie ze sobą różnych światów. (crossover). Mogą to być romanse, dramaty, horrory, drabble (historie mające tylko 500 słów), o związkach homoseksualnych (slash/yaoi – związek męsko – męski; femslash/yuri – związki żeńsko – żenskie) czy poświęcone określonemu OTP (One True Paring, czyli Jedyna Prawdziwa Para) lub historia kanoniczna opowiedziana z perspektywy różnych bohaterów. Autorzy dodają własnych bohaterów (OC – Other Charackter – Inny Bohater), zmieniają charaktery postaci z serii. Innymi słowy: może to być wszystko.

Naturalnie, część twórczości może być zlepkiem zaledwie kilku zdań, erotykami (Lemon), utworem pozbawionym sensu, będącym uchwyceniem pewnego fragmentu, sceny, w których znakomite dzieło pod wpływem interwencji fana może zostać spłycone. Jednak bywa też tak, że pierwotnie uznany za element niższej kultury tekst w rękach fana może zyskać przez nadanie głębszego sensu, rysu psychologicznego, wnikanie w umysł bohaterów.

Po co?

Fanfiction dla autorów w wielu przypadkach jest formą pracy nad warsztatem pisarskim. Dzięki doświadczeniu w pisaniu i analizie bohaterów sami później tworzą własne fabuły. Jednak część z nich pozostaje w obrębie ulubionego uniwersum. Naturalnie jest to łatwiejsza droga dla obu stron, jednak dlaczego w ogóle pisać coś, co nie przynosi zysków materialnych. Jest to też sposób na zobaczenie ulubionych postaci w innym kontekście, przykładowo jako bohaterów Dumy i uprzedzenia lub w innej epoce historycznej. Czy chodzi tylko o „wyrzucenie” z siebie przemyśleń?

Prostą odpowiedź można znaleźć w powieści Rainbow Rowell pt. Fangirl, historii o losach nastolatków wkraczających w dorosłość. Książka pokazuje w przestępny sposób na czym polega funkcjonowanie w określonym fandomie, ale przede wszystkim o co chodzi w pisaniu i czytaniu fanfiction. Na początku książki głównej bohaterce, autorce fanfikcji, zostaje zadane pytanie dlaczego w ogóle pisze. Odpowiada, że po to by zniknąć, by przesłonić siebie. Ona pisze o innych, nie o sobie, dla niej ważniejsi są tamci bohaterowie, bo ich zna, kreuje. Nie musiała wczuwać się w tamten świat z sagi, ona już w nim była, od pierwszego dnia gdy zaczęła czytać ulubioną serię. To prawdziwe życie, niezdolne do pełnego ogarnięcia, toczyło się gdzieś na marginesie, bo świat swojej fanfikcji miała pod kontrolą.

Jednak jak zostało już wcześniej wspomniane fanem może być i każdy, a to oznacza, że każdy ma sposobność do formowania własnych tekstów na podstawie innych dzieł. Mark Gatiss i Steven Moffat, twórcy popularnego serialu Sherlock, przyznali, że ich praca to również pewnego rodzaju fanfiction. A cóż innego robią autorzy serialu Dawno, dawno temu? Bawią się konwencją i postaciami znanymi z baśni braci Grimm. Bo najważniejsze w tym wszystkim to, kolokwialnie pisząc, mieć z tego frajdę.